ESB-leiðangur í öngstræti

Afstaða þeirra sem segja hagsmunum Íslands best borgið utan Evrópusambandsins en vilja samt leiða aðildarviðræður við ESB til lykta og bera niðurstöðuna undir kjósendur í þjóðaratkvæðagreiðslu vekur undrun. Margt bendir til að þeir sem taka svo þverstæðukennda afstöðu til stórmáls eins og þessa geri það af tækifærismennsku, varla gera þeir það af sannfæringu. Hún getur ekki búið að baki svo yfirborðslegri afstöðu.

Stundum er sagt að þjóðin eigi „rétt“ á að lýsa skoðun sinni á niðurstöðu viðræðnanna. Þegar hugað er að þessum „rétti“ þjóðarinnar til að segja álit sitt á tengslunum við ESB er auðveldast að koma til móts við hann með því að leyfa þjóðinni að segja skoðun sína á því hvort halda beri áfram viðræðunum úr því að hún átti ekki aðild að ákvörðuninni um að fara af stað.

Rökin fyrir að bera stöðu ESB-málsins undir þjóðina núna hafa styrkst þegar í ljós er komið að fyrirheit helstu málsvara aðildarviðræðnanna frá vori 2009 um að þær mundu standa í mesta lagi í 18 mánuði hafa reynst haldlaus. Þá er einnig augljóst að annars konar meirihluti verður á alþingi eftir kosningarnar 27. apríl 2013 en stóð að gerð meirihlutaálits utanríkismálanefndar í júlí 2009 sem utanríkisráðherra og viðræðunefnd Íslands telja umboð sitt í viðræðunum. Nýju þingi ber að hafa þjóðina með í ráðum um næstu skref í ESB-málinu.

Þegar bent er á hina einföldu leið að láta þjóðina taka af skarið hvort halda beri áfram orðaskaki við fulltrúa ESB er sagt að best sé á að fá niðurstöðu í aðildarviðræðunum úr því að þær séu hafnar, annars skapist aldrei friður um málið. Það er með öðrum orðum gefið til kynna að úrslit þjóðaratkvæðagreiðslu eftir lyktir viðræðna séu líklegri til að slá á umræður um aðild að ESB. Þessi kenning stenst ekki. Nefna má tvær ástæður fyrir því:

• Hafni þjóð aðild að ESB verður áfram hamrað á nauðsyn aðildar. Norðmenn höfnuðu aðild tvisvar í þjóðaratkvæðagreiðslu þar til ESB-aðildarsinnar drógu sig í hlé. Nú eru aðildarsinnar meira eða minna þagnaðir í Noregi vegna vandræðanna innan Evrópusambandsins. Norðmenn hafa aldrei verið andvígari aðild en nú séu kannanir réttar.
• Samþykki þjóð aðild halda deilur um hana áfram. Þetta blasir við á æ skýrari hátt í öllum ESB-ríkjum. Nýr stjórnmálaflokkur verður til gegn evru-samstarfinu eins og í Þýskalandi eða forsætisráðherra neyðist til að lofa þjóðaratkvæðagreiðslu um ESB-aðild eins og í Bretlandi.

Oft er sagt að þeir sem vilji ekki læra af sögunni eða reynslu annarra geti ekki kennt öðrum um þegar þeir sjálfir detta í pytti sem hefði mátt forðast með meiri aðgæslu. Viðvaranir af þessu tagi eiga mjög vel við þegar rætt er um ESB-aðild, hvort sem er hér á landi eða annars staðar.

Margir sem vilja að Íslendingar standi utan við stjórnkerfi ESB á sviði fiskimála segja í hinu orðinu að þeir vilji ljúka aðildarviðræðunum til að þjóðin fái að greiða atkvæði um niðurstöðuna. Þetta er einfaldlega skrýtnasta skoðunin af þeim öllum. Hún er reist á óraunsæi, óskhyggju eða þekkingarleysi. Hún tekur ekkert mið að reynslu eða staðreyndum. Hún er í ætt við að maður telji óhjákvæmilegt að ganga á vegg til að sannfæra sig um að hann hindri honum leið.

Að sjálfsögðu kunna menn að rata í slíkt öngstræti að þeir sjái sér þann kost vænstan að ganga á vegg. Slíka menn á þjóð hins vegar ekki að láta leiða sig hvorki í ESB-leiðangri eða endranær.